Ar-Ge İndirimi: Kapsamlı Bir Rehber
GÖRKEM GARİP
Görkem GARİP
11/21/202411 min oku
Ar-Ge İndirimi: Kapsamlı Bir Rehber
Giriş
Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) çalışmaları, ülkelerin ekonomik kalkınmasında ve işletmelerin rekabet gücünde büyük rol oynar. Bu çalışmaları teşvik etmek amacıyla, Türkiye’de 5746 Sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde çeşitli vergi teşvikleri sunulmaktadır. Bunların başında Ar-Ge indirimi gelmektedir. Bu kapsamlı rehberde, Ar-Ge indiriminin tanımı, faydalanma şartları, uygulama esasları, ortak giderlerin oranlama usulleri ve personel giderleri gibi kritik başlıklar detaylı olarak incelenecektir.
1. Ar-Ge İndirimi Nedir?
Ar-Ge indirimi, işletmelerin Ar-Ge projelerinde yaptıkları harcamaların tamamını veya belirli oranlarını, gelir veya kurumlar vergisi matrahından düşebilmesine olanak tanır. İlave olarak belirli kriterleri sağlayan işletmeler, ilave Ar-Ge indirimi hakkından da yararlanabilir.
1.1. Ar-Ge İndiriminin Yasal Dayanakları
Ar-Ge indirimine ilişkin düzenlemeler şu yasal dayanaklar üzerinden yürütülür:
5746 Sayılı Kanun:
Türkiye’de Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini teşvik etmek amacıyla çıkarılmış temel mevzuattır.
5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK):
KVK’nın 10. maddesi, Ar-Ge harcamalarının kurum kazancından indirilebileceğini belirtir.
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu (GVK):
GVK’da ticari kazançların tespitinde Ar-Ge harcamalarının vergi matrahından indirimi düzenlenmiştir.
5746 Sayılı Kanun Genel Tebliğleri:
6 ve 8 Seri No.lu Tebliğler, Ar-Ge indirimine ilişkin uygulama esaslarını detaylandırır.
2016/9092 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı:
İlave Ar-Ge indirimi ve uygulama kriterlerini düzenler.
2. Ar-Ge İndirimi Kapsamına Giren ve Girmeyen Faaliyetler
2.1. Ar-Ge İndirimi ve Kapsamına Giren Faaliyetler
2.1.1. Kapsam
Ar-Ge indirimi kapsamına giren faaliyetler şunlardır:
Yeni ürün, süreç veya sistem geliştirme çalışmaları.
Ürün iyileştirme veya yeniden tasarım projeleri.
Bilimsel ve teknolojik belirsizliklerin giderilmesi.
Yenilik ve tasarım projeleri.
2.1.2. İndirimden Faydalanabilecek Harcamalar
Personel giderleri: Tam zamanlı ve kısmi zamanlı Ar-Ge çalışanlarının ücretleri ve ilgili ödemeler.
İlk madde ve malzeme giderleri: Ar-Ge projelerinde tüketilen hammaddeler ve diğer malzemeler.
Amortisman giderleri: Ar-Ge faaliyetleri için kullanılan makine, teçhizat ve taşınmazların amortisman tutarları.
Ortak genel giderler: Enerji, su, kira gibi ortak giderlerin belirli oranları.
Dışarıdan sağlanan hizmetler: Test, laboratuvar ve analiz hizmetleri gibi profesyonel destek alımları.
2.2. Ar-Ge İndirimi Kapsamına Girmeyen Faaliyetler
5746 Sayılı Kanun ve ilgili düzenlemeler, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini teşvik ederken bazı faaliyetlerin bu kapsamın dışında olduğunu açıkça belirtmiştir. Yönetmelik ve uygulama esaslarına göre Ar-Ge indirimi kapsamında değerlendirilmeyen faaliyetler şunlardır:
2.2.1. Pazarlama ve Satışa Yönelik Faaliyetler
Pazarlama faaliyetleri: Ürünün pazarlama stratejilerinin geliştirilmesi ve bu amaçla yapılan araştırma harcamaları.
Piyasa taramaları: Pazar koşullarının, rakiplerin ve müşteri ihtiyaçlarının analiz edilmesi amacıyla yapılan çalışmalar.
Satış promosyonu: Ürünün satışını artırmak için gerçekleştirilen promosyon ve tanıtım faaliyetleri.
2.2.2. Kalite Kontrol Faaliyetleri
Üretim sürecindeki kalite kontrol testleri.
Ürünlerin belirlenen kalite standartlarına uygun olup olmadığını kontrol etmeye yönelik çalışmalar.
2.2.3. Sosyal Bilimlerdeki Araştırmalar
Sosyoloji, ekonomi, psikoloji gibi sosyal bilim alanlarında yapılan araştırmalar.
Doğrudan teknoloji veya bilimsel yenilik amacı taşımayan teorik araştırmalar.
2.2.4. Doğal Kaynak Arama ve Sondaj Çalışmaları
Petrol, doğalgaz ve maden rezervleri arama: Bu kapsamda yapılan her türlü sondaj ve rezerv analiz çalışmaları.
Doğal kaynakların tespiti ve çıkarılmasına yönelik diğer teknik işlemler.
2.2.5. Klinik Çalışmalar
İlaç üretim izni öncesinde: En az iki aşaması yurt içinde gerçekleştirilmeyen klinik çalışmalar.
İlaç üretim izni sonrasında: Üretim izin belgesinin alınmasının ardından yürütülen klinik testler ve diğer çalışmalar.
2.2.6. Şekil ve Estetik Değişiklikler
Görsel ve biçimsel değişiklikler: Ürün tasarımında yapılan renk, dekorasyon, şekil ve estetik iyileştirmeler.
Yeni bir teknolojik ilerleme veya yenilik getirmeyen dış tasarım değişiklikleri.
2.2.7. İnternet Siteleri ve Standart Yazılım Geliştirme
Mevcut yazılımların kullanılması: Hazır yazılımların internet siteleri gibi dijital platformlarda kullanılması.
Programlama dilleri dışındaki geliştirmeler: İşletim sistemleri ve temel programlama dilleri dışında, standart yazılımlarla yapılan değişiklikler.
2.2.8. Organizasyon ve Yatırım Araştırmaları
Kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırmalar: Şirket organizasyonu, iş süreçleri ve yönetim yapısına yönelik analizler.
Üretim altyapısına yönelik yatırımlar: Üretim kapasitesini artırmaya veya altyapıyı geliştirmeye yönelik harcamalar.
Ticari üretim planlaması: Seri üretim sürecine yönelik yatırım projeleri.
2.2.9. Teknoloji Transferi ve Fikri Haklar
Teknoloji transferine dayalı projeler: Mevcut teknolojilerin bir yerden diğerine aktarılmasına yönelik faaliyetler.
Fikri mülkiyetin korunmasına yönelik işlemler: Patent tescili veya benzeri koruma amaçlı harcamalar.
2.2.10. Üretim ve Numune Dağıtımı
Numune üretimi ve dağıtımı: Reklam veya test amaçlı olarak yapılan numune üretimi ve bu numunelerin tüketiciye dağıtımı.
Reklam amaçlı tüketici testleri: Tüketici algısını ve ürün performansını ölçmek için yapılan analizler.
2.2.11. Ar-Ge Niteliği Olmayan Yazılım Geliştirme
Rutin yazılım faaliyetleri: Bilimsel veya teknolojik belirsizliklere çözüm getirmeyen standart yazılım çalışmaları.
İnternet sitesi geliştirme: Yeni bir teknolojik yenilik içermeyen internet sitesi tasarımı.
2.2.12. Diğer Kapsam Dışı Faaliyetler
Olağan yenileme çalışmaları: Teknolojik ilerleme veya yenilik içermeyen rutin bakım, onarım ve güncellemeler.
Araştırma ve geliştirme ile doğrudan ilişkili olmayan maliyetler: Eğitim, danışmanlık gibi genel giderler.
3. Personel Giderleri: Detaylı İnceleme
3.1. Tam Zamanlı Çalışanların Giderleri
Tam zamanlı Ar-Ge personeline yapılan ödemelerin tamamı Ar-Ge indirimi kapsamında değerlendirilir. Bu ödemeler şunlardır:
Maaş
Prim
İkramiye
Fazla mesai ücreti (bazı şartlarda)
Örnek:
Bir tam zamanlı Ar-Ge personeline aşağıdaki ödemeler yapılmıştır:
Maaş: 55.000 TL
İkramiye: 15.000 TL
Prim: 12.000 TL
Fazla mesai: 22.000 TL
İndirime konu edilebilecek toplam tutar: 82.000 TL.
3.2. Kısmi Zamanlı Çalışanlar
Kısmi zamanlı çalışanların yalnızca maaş ve ikramiyeleri indirime dahildir. Fazla mesai, hafta tatili veya ek ödemeler Ar-Ge indirimi kapsamına alınmaz.
Örnek:
Bir kısmi zamanlı Ar-Ge personeline yapılan ödemeler:
Maaş: 26.000 TL
İkramiye: 4.000 TL
Fazla mesai: 3.000 TL
İndirime konu edilebilecek toplam tutar: 30.000 TL.
3.3. Destek Personeli
Destek personelinin giderleri, toplam Ar-Ge personelinin %10’unu aşmamak kaydıyla indirime dahil edilebilir.
Örnek:
Ar-Ge merkezinde 50 kişi çalışmaktadır. Destek personeli sınırı: 50 %10= 5. Bu 5 kişinin maaşları, Ar-Ge indirimine konu edilebilir.
4. Ortak Genel Giderler: Oranlama Usulleri ile Hesaplama
Ortak giderler, kullanım oranlarına göre hesaplanarak Ar-Ge indirimi kapsamında değerlendirilir.
4.1. Ortak Kira ve Amortisman Giderleri
Ortak kullanılan bina, makine ve teçhizatın giderleri, kullanım alanı oranına göre hesaplanır.
Örnek:
Fabrikanın toplam alanı: 2.500 m²
Ar-Ge departmanının alanı: 500 m²
Fabrika kirası: 600.000 TL
Ar-Ge departmanına düşen pay: 600.000×500/2.500=120.000 TL
4.2. Enerji Giderleri
Enerji giderleri de aynı şekilde alan oranına göre hesaplanır.
Örnek:
Fabrika enerji giderleri: 650.000 TL
Ar-Ge alanı: 500 m²
Ar-Ge departmanına düşen pay: 650.000×500/2.500=130.000 TL
4.3. Su Giderleri
Su giderleri, personel sayısına göre oranlanır.
Örnek:
Toplam su gideri: 200.000 TL
Toplam personel sayısı: 120
Ar-Ge personel sayısı: 30
Ar-Ge departmanına düşen pay: 200.000×30/150=40.000 TL
5. İlave Ar-Ge İndirimi
İlave Ar-Ge indirimi, 2016/9092 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde belirli kriterlerin sağlanması durumunda uygulanır.
5.1. İlave İndirim Kriterleri
6652 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile güncellenen ilave indirim kriterleri aşağıdaki gibi olup, belirlenen kriterlerin herhangi bir tanesinde bir önceki yıla göre %20 artış olması halinde ilave indirim imkânından faydalanmak için yeterli olacaktır.
· a) Ar-Ge veya tasarım harcamasının toplam ciro içindeki payı.
· b) Tescil edilen ulusal veya uluslararası patent sayısı.
· c) Uluslararası destekli proje sayısı.
· ç) Ar-Ge Merkezlerinde lisansüstü dereceli araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı.
· d) Tasarım Merkezlerinde lisansüstü dereceli tasarımcı sayısının toplam tasarım personeli sayısına oranı.
· e) Ar-Ge Merkezlerinde toplam araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı.
· f) Tasarım Merkezlerinde toplam tasarımcı sayısının toplam tasarım personeli sayısına oranı.
· g) Ar-Ge veya tasarım faaliyeti sonucu ortaya çıkan yeni ürünlerden elde edilen cironun toplam ciroya oranı
5.2. Örnek Hesaplama
Durum:
Firmanın
2023 yılı net satışlar toplamının 50 milyon TL,
2024 yılı net satışlar toplamının ise 60 milyon TL
2023 yılı tescil edilen patent sayısı 7 adet
2024 yılı tescil edilen patent sayısı 11 adet
Hesaplamalar:
Ar-Ge veya tasarım harcamasının toplam ciro içindeki payı
2023 yılı için 3.000.000,00 / 50.000.000,00 = % 6
2024 yılı için 4.500.000,00 / 60.000.000,00 =% 7,5
Artış Oranı (7,5-6 )/ 6= 0,25 artış oranı %20’den fazla bu nedenle ilave indirimden yararlanabilir.
Patent sayısındaki Artış
2023 yılı tescil edilen patent sayısı 7 adet
2024 yılı tescil edilen patent sayısı 11 adet
Artış oranı (11-7) / 7 = %57,14 artış oranı %20’den fazla bu nedenle ilave indirimden yararlanabilir.
2023 Ar-Ge harcaması: 3.000.000 TL
2024 Ar-Ge harcaması: 4.500.000 TL
Artış tutarı: 4.500.000−3.000.000=1.500.000 TL
İlave indirim: 1.500.000×50%=750.000 TL
2024 yılı Ar-Ge indirimi: 4.500.000+750.000=5.250.000 TL
6. Ar-Ge Harcamalarının Muhasebeleştirilmesi
6.1. Aktifleştirme Süreci
Tüm Ar-Ge harcamaları 263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı altında muhasebeleştirilir.
Örnek Muhasebe Kaydı:
6.2. Amortisman Kaydı
Elde edilen gayrimaddi haklar, 5 yıl boyunca eşit taksitlerle amortismana tabi tutulur. 5.000.000,00 TL değerindeki bir gayrimaddi hak için ayrılacak amortisman 5.000.000,00 TL / 5 =1.000.000,00 TL’dir
Örnek Muhasebe Kaydı:
6.3. Projenin Başarısız Olması
Proje başarısız olursa, biriken tutar genel gider olarak kaydedilir.
Örnek Muhasebe Kaydı:
7. TÜBİTAK ve KOSGEB Hibeleri
TÜBİTAK ve KOSGEB gibi kurumların sağladığı hibe destekleri, doğrudan gelir olarak dikkate alınmaz. Bu tutarlar, harcama tutarından düşülerek muhasebeleştirilir.
Örnek:
Bir proje için toplam harcama: 2.000.000 TL
Hibe tutarı: 700.000 TL
Ar-Ge indirimi: 2.000.000−700.000=1.300.000 TL
Sonuç
Ar-Ge indirimi, yenilikçi projeler geliştiren işletmeler için güçlü bir teşvik mekanizmasıdır. İşletmeler, bu teşvikten maksimum düzeyde faydalanmak için tüm giderlerini doğru bir şekilde belgelerle desteklemeli ve muhasebe kayıtlarını titizlikle tutmalıdır. Bu sistem, Türkiye’nin teknoloji odaklı büyüme stratejisinde kilit bir rol oynamaktadır.
Ar-Ge İndirimi Başvuru Süreci ve Sonuçlanma Aşamaları
Ar-Ge indirimi, başvurudan sonuçlanmasına kadar belirli prosedürlere bağlıdır. Ayrıca, Ar-Ge merkezi statüsünün iptal edilmesine neden olabilecek durumlar da net bir şekilde belirlenmiştir. Aşağıda, başvuru süreci ve sonrasındaki adımlar detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
Başvuru Süreci:
1. Proje ve Merkezi Tanımlama:
İşletme, Ar-Ge faaliyetlerini tanımlamalı ve detaylandırmalıdır.
Projenin amacı, hedefleri, bütçesi ve süresi belirlenmelidir.
Ar-Ge merkezi kurulması düşünülüyorsa, gerekli personel sayısı, fiziksel altyapı ve organizasyon yapısı oluşturulmalıdır.
2. Ön Hazırlık ve Belgelerin Toplanması:
Ar-Ge Merkezi Başvurusu İçin Gerekli Belgeler:
İşletmenin tescil belgeleri (ticaret sicil gazetesi, vergi levhası vb.).
Ar-Ge merkezinin organizasyon şeması ve fiziksel altyapı bilgileri.
İstihdam edilen tam zaman eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeline dair bilgiler.
Yürütülmekte olan ve planlanan projelerin listesi ve detayları.
Mali tablolar ve faaliyet raporları.
Yönetim süreçlerinin tanımlandığı dokümanlar (örneğin, fiziki kontrol mekanizmaları).
3. Başvurunun Yapılması:
Toplanan belgelerle birlikte Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na başvuru yapılır.
Başvuru sırasında, işletme Ar-Ge merkezi veya tasarım merkezi statüsü için başvurduğunu belirtir.
4. Ön Değerlendirme:
Bakanlık, başvuru dosyasını eksiksizlik ve uygunluk açısından inceler.
Eksiklik tespit edilirse, işletmeden ek bilgi veya düzeltme talep edilir.
5. Değerlendirme ve Denetim Komisyonu Süreci:
Başvuru, Değerlendirme ve Denetim Komisyonu'na iletilir.
Komisyon, başvuruyu inceler ve işletmenin uygunluğunu değerlendirir.
Ar-Ge merkezi veya tasarım merkezi belgesi verilip verilmeyeceğine karar verilir.
Onay ve Faaliyet Dönemi:
6. Ar-Ge Merkezi Belgesinin Alınması:
Değerlendirme olumlu sonuçlanırsa, işletme Ar-Ge merkezi veya tasarım merkezi belgesini alır.
Belgenin alınmasıyla birlikte işletme, Ar-Ge indirimi ve diğer teşviklerden yararlanmaya başlayabilir.
7. Yıllık Faaliyet Raporları:
İşletme, her yıl Bakanlığa faaliyet raporunu sunmak zorundadır.
Rapor, yürütülen Ar-Ge projelerini, personel hareketlerini, mali bilgileri ve diğer detayları içerir.
8. İzleme ve Denetim Süreci:
Bakanlık, her yıl faaliyet raporlarını inceler ve Ar-Ge projelerinin uygunluğunu denetler.
Ar-Ge merkezleri, en az iki yılda bir yerinde denetime tabi tutulur.
İzleme süreci sonucunda merkez statüsünün devam edip etmeyeceğine karar verilir.
İptal Olmasını Gerektiren Durumlar:
Ar-Ge merkezi statüsünün iptaline neden olabilecek başlıca durumlar şunlardır:
1. Personel Şartlarının İhlali:
Asgari tam zaman eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli sayısının altına düşülmesi.
Üç aylık dönemler itibarıyla bu şartın sağlanamaması.
2. Faaliyetlerin Yetersizliği veya Amaca Aykırılığı:
Ar-Ge merkezinde yürütülen faaliyetlerin Ar-Ge veya yenilik faaliyeti olmaması.
Yıllık faaliyet raporlarının sunulmaması veya eksik olması.
Ar-Ge faaliyetlerinin amaç dışı kullanımı.
3. Mali ve Fiziki Şartların Kaybedilmesi:
Ar-Ge merkezinin fiziksel altyapısında veya organizasyon yapısında ciddi eksikliklerin oluşması.
Mali kriterlerin sağlanamaması.
4. Denetim Sonuçları:
Bakanlık denetimleri sonucunda Ar-Ge faaliyetlerinin uygun bulunmaması.
Denetimlerde beyan edilen bilgilerle uyumsuzluk tespit edilmesi.
5. Proje Süreçlerinin Aksaması:
Projelerin tanımlanan süreler içinde tamamlanmaması.
Projelerin bilimsel veya teknolojik ilerleme sağlamadığı tespit edilmesi.
Sonuçlanma Süreci:
9. Destek ve Teşviklerden Yararlanma:
Belge alındıktan sonra, işletme aşağıdaki teşviklerden yararlanabilir:
Ar-Ge indirimi
Gelir vergisi stopaj teşviki
Sigorta primi işveren hissesi desteği
Damga vergisi istisnası
Gümrük vergisi istisnası
10. Statünün Devam Ettirilmesi veya İptal Edilmesi:
Faaliyet raporları ve denetimler sonucunda, Ar-Ge merkezi statüsü devam ettirilir veya iptal edilir.
Statünün iptali durumunda, geçmiş dönemde yararlanılan teşvikler için cezai işlemler uygulanabilir.
Desteklerin amacı dışında kullanımı halinde, desteklerin tahsil edilmesi ve cezai müeyyideler uygulanması mümkündür.
Sonuç:
Ar-Ge indirimi süreci, başvurudan faaliyete, denetimden statü değerlendirmesine kadar bir dizi aşamadan oluşur. İşletmelerin bu süreçteki yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi, Ar-Ge merkezinin sürdürülebilirliği açısından hayati öneme sahiptir. Ayrıca, uygunluk şartlarının ihlali veya yanlış beyanlar durumunda ciddi yaptırımlar söz konusu olabileceğinden, işletmelerin süreç boyunca dikkatli hareket etmesi gereklidir.
